Trzej Królowie, mędrcy świata, monarchowie…
O Trzech Królach, zwanych też Mędrcami lub Magami wiadomo niewiele. Źródłami informacji na ich temat są: Ewangelia według św. Mateusza, przekazy apokryficzne oraz „Złota legenda”. W żadnym z nich nie ma mowy o tym, ilu było pielgrzymujących, które części świata reprezentowali i jakie nosili imiona. Ze względu na trzy złożone przez nich dary – złoto, kadzidło i mirrę, – przyjęło się, że Mędrców było trzech. Ewangelista odnotował, że wybrali się ze Wschodu do Jerozolimy, gdyż ujrzeli gwiazdę i chcieli się dowiedzieć „gdzie jest nowo narodzony król żydowski”. Stamtąd z kolei Herod wysłał ich do Betlejem.Tam odnaleźli Dziecię z Maryją, matką Jego i oddali Mu hołd oraz złożyli dary. Zgodnie z tradycją Monarchowie mieli przybyć do Betlejem 6 stycznia, a więc niespełna dwa tygodnie po narodzinach Chrystusa.
Po raz pierwszy imiona Królów pojawiły się w 520 roku na mozaice bazyliki Sant Apollinare Nuovo w Rawennie. Poniżej przedstawionych postaci znajduje się inskrypcja „Balthassar, Melchior, Gaspar”.
Prawdopodobnie początkowym przedstawieniem Mędrców ze Wschodu były rzeźbiarskie dekoracje wczesnochrześcijańskich sarkofagów na których scena pokłonu Trzech Króli ograniczała się do najważniejszych postaci – Maryi z Dzieciątkiem i stojących przed nimi trzech mężczyzn o jednakowej fizjonomii. Zostali oni ukazani na gładkim tle, bez dodatkowych elementów zdobniczych. Jednak z biegiem czasu przedstawienia nabrały większej swobody i zostały wzbogacone o urozmaicające je postaci i detale.
I tak np. na karcie „Bardzo bogatych godzinek” namalowanych w latach 1412-1416 przez braci Limbourg dla księcia Jana de Berry, każdy z Mędrców prezentuje już zupełnie odmienny typ urody. Scena ukazuje spotkanie trzech Mędrców pod Jerozolimą. Autorzy zmodyfikowali jednak tę znaną ze średniowiecznych legend historię, przenosząc ją w miejscu i czasie. I tak w tle rysują się charakterystyczne paryskie budowle – katedra Notre-Dame i kaplica Sainte-Chapelle. Zarówno Królowie, jak i ich orszaki, opracowani zostali bardzo precyzyjnie, z troską o najmniejsze, dodające kunsztu detale. Ubrane w orientalne, bogato haftowane stroje postaci i otaczające je egzotyczne zwierzęta przypominają bohaterów arabskiej baśni.
Umieszczanie sceny z początków naszej ery we współczesnych artyście realiach będzie zabiegiem stosowanym przez wielu twórców w kolejnych wiekach, aż do współczesności. W obrazie Stefano da Verony „Pokłon Trzech Króli” z 1435 roku obok głównych bohaterów ukazano tłumy widzów. Dzieciątko Jezus przedstawione zostało jako kilkumiesięczne niemowlę. Najstarszy z Królów klęczy przed Maryją i Jezusem, a jego korona leży na ziemi. Sztuka gotycka przesycona jest symboliką. Gest zdjęcia korony oznacza poddaństwo względem Chrystusa – władcy potężniejszego od wszystkich ziemskich.
Trzech Króli zaczęto z czasem interpretować jako przedstawicieli trzech różnych ras: białej (najstarszy władca), żółtej (średni) i czarnej (najmłodszy). Pierwszym artystą, który jednego z Króli ukazał jako czarnoskórego był Alberecht Dürer w obrazie „Pokłon trzech Króli z 1504 roku.
Uroczystość Objawienia Pańskiego (Epifania), w tradycji znana jako święto Trzech Króli, Kościół katolicki obchodzi 6 stycznia.
