Konstytucja 3 Maja – symbol wolności, patriotyzmu i dumy narodowej

3 maja 1791 r. dla „ugruntowania wolności, dla ocalenia Ojczyzny i jej granic” Sejm Czteroletni uchwalił w Warszawie historyczną Ustawę Rządową zwaną później Konstytucją 3 Maja. Była pierwszą w Europie, a drugą na świecie pisaną, nowoczesną konstytucją.

„Ojczyzna nasza jest ocalona. Swobody nasze zabezpieczone. Jesteśmy odtąd narodem wolnym i niepodległym” – ogłaszali z dumą w wydanym 7 maja 1791 roku uniwersale sygnatariusze konstytucji.
Konstytucja 3 Maja była dla Polaków symbolem wolności, suwerenności i dumy narodowej. Na czym zatem polegał fenomen konstytucji?

Ustawa zasadnicza zawierała wstęp i 11 artykułów.
We wstępie wskazano na historyczne znaczenie uchwalonej konstytucji. Podkreślono jedność państwa, czego wyrazem miał być jeden rząd, skarb i armia.
Artykuł pierwszy potwierdzał dominująca rolę religii katolickiej.
W drugim zaakcentowano pozycję szlachty, gwarantując jej przyznane dawniej przywileje.
Artykuł czwarty utrzymywał poddaństwo chłopów wobec szlachty, przyjmując jednak włościan „pod opiekę prawa i rządu krajowego”.
Konstytucja ustanowiła trójpodział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.
Władzę ustawodawczą miał stanowić dwuizbowy parlament składający się z Sejmu oraz z Senatu. Funkcję wykonawczą miał sprawować król i odpowiedzialny przed sejmem rząd. Rolę sądowniczą powierzono niezależnym trybunałom.
Wprowadzono tron dziedziczny, likwidując wolną elekcję.
Ostatni artykuł poświęcono „sile zbrojnej narodowej”, której celem miała być obrona suwerenności kraju.
Twórcy konstytucji starali się pobudzić społeczeństwo, a zwłaszcza szlachtę, do realizacji reform ustrojowych.

W uchwalenie konstytucji zaangażowani byli: Ignacy Potocki - Marszałek wielki koronny, Hugo Kołłątaj - Podkanclerzy koronny, Stanisław Małachowski - Marszałek Sejmu Wielkiego, Stanisław Staszic - ksiądz, działacz oświeceniowy.
Konstytucja 3 Maja obowiązywała tylko 14 miesięcy. W dniu 27 kwietnia 1792 r. w Petersburgu przeciwnicy reform ustrojowych pod hasłem obrony zagrożonej wolności zawiązali konfederację, zwaną później targowicką, przeciw Konstytucji 3 Maja.

Do konfederacji należeli: generał artylerii konnej, Stanisław Szczęsny Potocki – Marszałek konfederacji, Ksawery Branicki – Hetman Wielki Koronny, Seweryn Rzewuski – Hetman Polny Koronny, Józef Kazimierz Kossakowski – biskup inflancki. Władze konfederacji targowickiej pod dyktando Rosji przeprowadziły likwidację dzieła Konstytucji Maja.
Na ich „prośbę” połączone siły targowiczan (20 tysięcy) i armii rosyjskiej (97 tysięcy) wkroczyły do Polski. Król Polski Stanisław August Poniatowski wystawił 37 tysięczną armię składającą się z rekrutów. Mimo kilku wygranych bitew, kiedy wojska rosyjskie dotarły pod Warszawę, król zdecydował się na kapitulację i przyłączenie do targowiczan.
Wiek XVIII przyniósł Polsce trzy rozbiory i utratę niepodległości na 123 lata.

Świętowanie Konstytucji 3 Maja było zakazane we wszystkich zaborach. Ci, którzy odważyli się publicznie obchodzić to Święto, byli surowo karani. Dopiero kiedy Polska odzyskała niepodległość w 1918 r. rocznica Konstytucji 3 Maja została uznana za święto narodowe uchwałą Sejmu Ustawodawczego z 29 kwietnia 1919 roku. Po II wojnie światowej obchodzono je do 1946 roku, kiedy to w wielu miastach doszło do demonstracji studenckich. Od tego czasu władze komunistyczne zabroniły publicznego świętowania, a próby manifestowania tego historycznego wydarzenia były tłumione przez milicję. Władza ludowa zniosła Święto 3 Maja ustawą z 18 stycznia 1951 roku o dniach wolnych od pracy. Dopiero w roku 1981 zezwolono na obchody 3 Maja. Święto Narodowe Trzeciego Maja przywrócono ustawą z 6 kwietnia 1990 roku.